Từ lâu, chiếc khèn bè đã gắn liền với đời sống văn hóa, tinh thần của dân tộc Thái ở vùng Tây Bắc nói chung và đồng bào Thái Yên Châu nói riêng. Những làn điệu mượt mà, say đắm của khèn bè đã tạo nên nét đặc trưng văn hóa độc đáo, phản ánh đời sống sinh hoạt, lao động sản xuất của đồng bào nơi đây. Ông Lừ Hồng Sưa, bản Tủm, xã Chiềng Khoi là một trong số ít người có khả năng chế tác, sử dụng khèn bè và thể hiện những bài khèn cổ của dân tộc Thái trên địa bàn huyện Yên Châu. Gần 60 năm qua, ông vẫn miệt mài nghiên cứu, chế tác khèn bè với mong muốn bảo tồn và phát huy giá trị những nhạc cụ dân tộc.

Chỉ còn mấy ngày nữa là đến ngày 14/7 âm lịch - ngày Tết xíp xí của đồng bào Thái trắng Phù Yên. Theo quan niệm của người dân, ngày này là dịp con cháu hướng về tổ tiên; trẻ con được quan tâm đặc biệt, được vui chơi thoải mái và được cha mẹ may cho những bộ quần áo mới...

Hiện nay, dân tộc Kháng ở huyện Quỳnh Nhai có gần 4.000 người, chiếm khoảng 6% dân số toàn huyện, sinh sống chủ yếu ở một số bản, thuộc các xã Chiềng Ơn, Mường Giàng, Chiềng Khay, Cà Nàng, Mường Giôn. Riêng ở xã Chiềng Ơn, người dân tộc Kháng chiếm hơn 60% dân số và còn lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống.

Từ lâu nay, khi tết đến xuân về, đồng bào dân tộc Mông lại tổ chức nhiều trò chơi dân gian như: Ném pao, đẩy gậy, rồng ấp trứng, bắn nỏ... Đặc biệt, là trò chơi tu lu thu hút đông đảo người dân tham gia, được lưu truyền gìn giữ như một nét văn hóa riêng của đồng bào dân tộc Mông.

Là một trong những dân tộc thiểu số của huyện Quỳnh Nhai, cộng đồng dân tộc Kháng nơi đây mang những nét văn hóa độc đáo đặc trưng, từ ngôn ngữ, ẩm thực đến trang phục, nét văn hóa... Tuy nhiên, những người am hiểu về văn hóa của dân tộc Kháng không có nhiều. Do đó, để bảo tồn và phát huy vốn văn hóa dân tộc Kháng, huyện Quỳnh Nhai đang có những biện pháp để giữ được nét hay, nét đẹp của cộng đồng dân tộc này.

Được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2018 - Lễ hội Pang A là nét văn hóa, tín ngưỡng độc đáo của người La Ha các huyện: Quỳnh Nhai, Thuận Châu, Mường La. Lễ hội “Pang A” được tổ chức để cầu cho mùa màng tươi tốt, cầu sức khỏe, may mắn cho dân làng và bày tỏ lòng cảm tạ thần linh và các thầy lang có công bảo vệ dân bản.

Đã từ lâu, tiếng khèn Mông trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, là kết tinh giá trị văn hóa gắn với tình yêu quê hương, miền đất, con người trên thảo nguyên xanh Mộc Châu. Bất kể đêm ngày, mưa nắng hay trong gió rét, tiếng khèn Mông dường như chưa bao giờ ngơi nghỉ, cứ luôn hối thúc, mời gọi du khách thập phương về hội ngộ, khám phá, trải nghiệm...

Trong đời sống văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Mông vùng Tây Bắc nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng, có rất nhiều các loại nhạc cụ đặc sắc như: kèn, sáo, tiêu... Trong đó, có một loại nhạc cụ rất đặc biệt tự tạo đơn giản, đó là kèn lá.

Được Giám đốc Trung tâm văn hóa, thể thao huyện Mộc Châu giới thiệu, chúng tôi tìm đến nhà ông Mùa A Lứ, tại tiểu khu Pa Khen 3, thị trấn Nông trường Mộc Châu, để được nghe tiếng khèn Mông và tìm hiểu về những nét văn hóa đặc sắc qua tiếng khèn.

Chè trong chảo nóng phát ra âm thanh xèo xèo, nổ lách tách, bốc hơi nghi ngút... người sao chè chỉ dùng tay trực tiếp đảo liên tục suốt gần 1 giờ đồng hồ mới được một mẻ. Từ những búp chè trên cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, ở độ cao 1.500 m, gần như quanh năm mây mù bao phủ, cộng với cách sao chè bằng tay độc đáo, đồng bào Mông ở Tà Xùa, huyện Bắc Yên tạo ra sản phẩm chè ngon nức tiếng, mỗi cân chè trị giá tiền triệu.

Trong gia đình của đồng bào Dao ở Mộc Châu, ghế mây là một vật dụng thiết yếu gắn liền với đời sống sinh hoạt hằng ngày. Ghế mây còn được sử dụng trong dịp cưới hỏi, ngày lễ, tết... Đây là nét văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Dao ở Mộc Châu.

Người Mông chủ yếu sinh sống trên những vùng núi cao, dưới các thung lũng, sườn đồi và từ lâu, họ đã biết tận dụng các loại tre làm những vật dụng phục vụ cuộc sống sinh hoạt hàng ngày, trong đó, chiếc gùi tre (lu cở) là vật dụng không thể thiếu trong cuộc sống của người Mông.

Nhà thơ Lò Xuân Thương sinh ra và lớn lên tại xã Púng Tra, huyện Thuận Châu, một vùng quê giàu truyền thống cách mạng, nơi xuất xứ các tác phẩm trường ca Thái nổi tiếng như: “Sống chụ xon sao”, “Hiến Hom”, “Khun Lú- Nàng Ủa”, Inh Éng... vùng quê của những điệu múa xoè uyển chuyển và những làn điệu dân ca Thái mượt mà sâu lắng. Chính vì vậy, ngay từ thủa thiếu thời nhà thơ Lò Xuân Thương luôn tự hào, đam mê và đắm mình trong nền văn hoá Thái.

Khăn piêu của người Thái Sơn La không chỉ góp phần làm đẹp thêm cho bộ trang phục truyền thống của dân tộc mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần, văn hóa được đúc kết, trao truyền qua nhiều thế hệ và cũng là một tiêu chuẩn để đánh giá sự đảm đang của người phụ nữ Thái.

Nhiều năm nay, ông Vì Thượng Khùn, bản Cuộm I, xã Chiềng Mai (Mai Sơn) thường xuyên nghiên cứu và truyền thụ những giai điệu dân ca Thái cho thế hệ trẻ, bởi ông luôn mong muốn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc được lưu giữ và phát triển.

Ai đã từng lên vùng cao Thuận Châu, đến các bản dân tộc Mông sẽ luôn ấn tượng với hình ảnh những người phụ nữ Mông trong những nếp nhà gỗ, cặm cụi may vá, thêu thùa, tô điểm cho những bộ trang phục. Trong đó, đáng chú ý nhất là chiếc dây lưng - một trong những phụ kiện quan trọng trong trang phục của người phụ nữ Mông.

Dân tộc Kinh còn gọi là người Việt, ở Sơn La là nhóm đông thứ hai, chiếm 18% dân số toàn tỉnh. Dân cư tập trung ở các khu đô thị, thị tứ. Tiếng Kinh thuộc ngôn ngữ Việt - Mường.

Dân tộc Thái hiện là cộng đồng đông nhất ở Sơn La, chiếm 54% dân số. Tiếng Thái thuộc nhóm ngôn ngữ Thái - Tày.

Dân tộc Mông ở Sơn La sinh sống ở hầu khắc các địa bàn trong tỉnh, thường ở trên các triền núi cao.Đồng bào mông chiếm 12% dân số toàn tỉnh Người Mông có các nhóm khác nhau. Mông Ðơ (Mông Trắng), Mông Lềnh (Mông Hoa), Mông Si (Mông Ðỏ), Mông Ðu (Mông Ðen). Các tên gọi khác: Mèo, Mẹo, Miêu. Tiếng Mông thuộc nhóm ngôn ngữ Mông-Dao.

Dân tộc Mường ở Sơn La là bộ phận dân tộc đông thứ tư. Chiếm 8,4% dân số, cư trú chủ yếu ở vùng Phù Yên, Bắc Yên, Mộc Châu. Người Mường còn có tên gọi là Mol, Mual, Moi. Tiếng Mường thuộc nhóm ngôn ngữ Việt-Mường. Người Mường thờ cúng tổ tiên và tin vào đa thần giáo.