Những năm gần đây, bán hàng đa cấp đã trở thành một trong những phương thức bán lẻ có sự tham gia phân phối của khá đông khách hàng với nhiều mặt hàng. Tuy nhiên, tình trạng nhiều tổ chức, cá nhân hoạt động bán hàng đa cấp không đăng ký với cơ quan có thẩm quyền và kinh doanh đa cấp biến tướng diễn ra hết sức phức tạp, gây khó khăn cho công tác quản lý Nhà nước, thiệt hại về tài sản cho người dân và gây mất an ninh trật tự.

Mô hình bán hàng đa cấp (ảnh minh họa).

Mập mờ hình thức kinh doanh

Theo Nghị định 42/2014/NĐ-CP ngày 14/5/2014 của Chính phủ về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp, trước khi tổ chức hoạt động bán hàng đa cấp tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, doanh nghiệp bán hàng đa cấp phải gửi hồ sơ thông báo đến Sở Công Thương tại địa phương đó. Sở Công Thương có trách nhiệm tiếp nhận hồ sơ thông báo hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn, đồng thời, tham mưu, chỉ đạo lực lượng Quản lý Thị trường kiểm tra, giám sát về hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn. Tuy nhiên, trên thực tế, việc kiểm tra, giám sát của lực lượng QLTT chỉ dừng lại ở kiểm tra các loại giấy tờ, hồ sơ thủ tục theo quy định (kiểm tra hành chính).

Ông Nguyễn Chí Dũng, Trưởng phòng Quản lý Thương mại (Sở Công Thương), cho biết: Nhiều doanh nghiệp có đầy đủ hồ sơ, giấy tờ liên quan đến hoạt động kinh doanh đa cấp theo quy định. Song, trên thực tế phương thức hoạt động của doanh nghiệp, nội dung hội thảo, tuyên truyền và thực hiện trả thưởng của các công ty bán hàng đa cấp có đúng với bản chất bán hàng đa cấp hay không, lại chưa được cơ quan nào kiểm chứng. Nhiều công ty đa cấp quảng cáo nội dung không đúng theo đăng ký. Do các công ty bán hàng đa cấp đều thuê mượn địa điểm để hoạt động, khi có đoàn tới kiểm tra, giám sát thì họ không tuyên truyền hoặc nếu có tuyên truyền cũng bí mật, những người muốn tham gia thì phải có người thân quen đang hoạt động giới thiệu mới được vào. 

Khó khăn trong quản lý

Theo thống kê của Sở Công Thương, trên địa bàn toàn tỉnh có 17 doanh nghiệp thông báo hoạt động đa cấp trên địa bàn với 3.535 người tham gia. Đến hết tháng 5/2017, có 10 doanh nghiệp đang hoạt động, 1 doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động và 6 doanh nghiệp đã chấm dứt hoạt động. Các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp trên địa bàn tỉnh thường là doanh nghiệp liên doanh nước ngoài, có trụ sở hoặc văn phòng đại diện ở ngoài tỉnh, tại tỉnh chỉ có người đại diện, nhưng lại không có tư cách pháp nhân mà chỉ là một người bất kỳ đứng tên kèm theo chứng minh nhân dân, nên rất khó khăn trong công tác kiểm tra, giải quyết các vấn đề liên quan.

Các doanh nghiệp kinh doanh bán hàng đa cấp trên địa bàn chủ yếu kinh doanh thực phẩm chức năng, thực phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng, mỹ phẩm, thực phẩm bổ sung, hàng điện tử... nguồn gốc, xuất xứ nước ngoài, tính năng, công dụng, hiệu quả, cũng như hướng dẫn sử dụng các sản phẩm này không rõ ràng, nên doanh nghiệp, nhà phân phối đã lợi dụng thổi phồng khiến cho người tiêu dùng dễ nhầm lẫn. Điểm đáng chú ý là các sản phẩm này đều không quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng, mà chỉ quảng cáo đến người tiêu dùng qua các hội nghị giới thiệu về sản phẩm với quy mô vài trăm người, có khi lên đến hàng nghìn người; khó đánh giá chính xác về chất lượng, giá trị và giá cả sản phẩm. Trong các hội nghị như vậy, để tăng sức thuyết phục, các doanh nghiệp thường mời các thuyết trình viên và được giới thiệu là bác sỹ, dược sỹ hoặc chuyên gia trong lĩnh vực nào đó để giới thiệu sản phẩm. Các doanh nghiệp thường lợi dụng việc tổ chức hội nghị, hội thảo để thực hiện bán hàng ở các khu dân cư với những phương pháp, thủ đoạn khác nhau, như lợi dụng chức năng của các tổ chức hội, đoàn thể, những người có uy tín ở khu dân cư, cộng đồng, hoặc lợi dụng các công văn, giấy tờ của các cơ quan Nhà nước để tuyên truyền sai mục đích, sai sự thật, nhằm lợi dụng tín nhiệm để hỗ trợ cho các chương trình bán hàng mang tính lừa đảo... Cách làm này đã lý giải tại sao mạng lưới những người tham gia bán hàng đa cấp phát triển rất nhanh và có mặt trên hầu hết địa bàn nông thôn, vùng sâu, vùng xa.

Xử lý nghiêm những vi phạm

Để từng bước chấn chỉnh hoạt động này, Sở Công Thương đã tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng, địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, kiểm tra, giám sát các hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn. Năm 2016, Sở đã kiên quyết từ chối chấp thuận việc tổ chức các chương trình tri ân khách hàng và bán hàng trả góp của Công ty cổ phần đầu tư XD&TM tổng hợp Quyết Thắng; chỉ đạo Thanh tra Sở phối hợp với Đội Quản lý Thị trường huyện Mai Sơn ngăn chặn kịp thời việc tổ chức giới thiệu bán sản phẩm máy sục ozon của một doanh nghiệp do các đơn vị không thực hiện đúng quy định về tổ chức bán hàng, giới thiệu sản phẩm. Đồng thời, lực lượng QLTT tỉnh đã phối hợp với Phòng PA81 (Công an tỉnh) và lực lượng công an các huyện, thành phố, Thanh tra Sở Công Thương tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm về kinh doanh đa cấp.

Trên thực tế, hoạt động bán hàng đa cấp vẫn tiềm ẩn những yếu tố phức tạp và rất khó kiểm soát. Vì vậy, người dân cần đề cao cảnh giác trước các chiêu trò lôi kéo, dụ dỗ tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp; thận trọng trước các thông tin liên quan đến công dụng của những sản phẩm; cân nhắc kỹ và so sánh, tham khảo giá các loại sản phẩm mình quan tâm; chú ý đến chất lượng, nguồn gốc xuất xứ sản phẩm. Đặc biệt, nếu hình thức mua hàng và thanh toán có dấu hiệu bất thường, cần báo ngay cho lực lượng chức năng.