Sông Mã có diện tích nhãn lớn nhất tỉnh với hơn 4.000 ha, tập trung ở các xã vùng dọc sông Mã như Chiềng Khương, Chiềng Khoong, Nà Nghịu, Chiềng Cang, Mường Lầm, Huổi Một...

Cán bộ Trạm Khuyến nông huyện Sông Mã kiểm tra tỷ lệ đậu quả tại vườn nhãn ghép.

Tuy nhiên, do trồng lâu năm, nhiều diện tích nhãn đã thoái hóa, năng suất thấp. Nhằm cải tạo vườn nhãn, trong năm 2011 và 2012 huyện phối hợp với Trung tâm Khuyến nông tỉnh, Viện Nghiên cứu rau quả Việt Nam xây dựng mô hình nhãn ghép, hướng dẫn các hộ áp dụng biện pháp lai tạo giống bằng phương pháp ghép mắt để dần thay thế và cải tạo 9 ha nhãn già cỗi, thoái hóa, năng suất và chất lượng thấp tại xã Chiềng Cang, Chiềng Khoong và Nà Nghịu. Kết quả, cây ghép chỉ sau 1 đến 2 năm đã được thu hoạch, quả nhãn chín muộn hơn chính vụ khoảng một tháng, thơm ngon, cùi dầy và bán được giá cao hơn.

Bà Đinh Thị Hảo, Trưởng Trạm Khuyến nông huyện thông tin: Ghép mắt là giải pháp kỹ thuật có hệ số nhân giống cao, từ một cây chủ giống tốt có thể tạo nhiều mắt ghép cho nhiều cây ghép, khai thác tốt những ưu điểm của gốc ghép, điều chỉnh hình dáng của cây ghép, tăng cường khả năng thích ứng với môi trường cho cây ghép do gốc ghép có bộ rễ khỏe, chịu được hạn, úng, lạnh, hạn chế sâu bệnh. Nhãn ghép có khả năng duy trì giống tốt nên được người dân triển khai nhân rộng, từ 9 ha mô hình, hiện toàn huyện có gần 2.900 ha nhãn ghép.

Bà Phạm Thị Liên ở bản Tiên Cang, xã Chiềng Cang - một trong những hộ đầu tiên tham gia mô hình chia sẻ: Năm 2011, tham gia thực hiện mô hình, thấy có hiệu quả, tôi đã tiếp tục ghép 3 ha nhãn còn lại. Bây giờ, trung bình mỗi năm nhà tôi thu hoạc trên 50 tấn quả, giá bán từ 18.000 - 25.000 đồng/kg. Được biết, gia đình bà Liên chỉ là một trong số rất nhiều hộ trên địa bàn huyện Sông Mã có thu nhập cao từ việc thực hiện mô hình nhãn ghép.

Theo đánh giá chung, nhãn ở Sông Mã chín sớm hơn, quả to, đẹp, sáng và thơm ngọt hơn các địa phương khác. Phần lớn sản lượng được các thương lái thu mua mang đi tiêu thụ ở thị trường các tỉnh lân cận. Người dân đã tự xây dựng các lò sấy thủ công để chế biến những quả nhãn loại nhỏ thành long nhãn. Sản phẩm long nhãn Sông Mã đã được xuất bán trong và ngoài tỉnh và được nhiều khách hàng ưa chuộng. Khó khăn lớn nhất hiện nay trong việc tiêu thụ nhãn là còn phụ thuộc vào thị trường, nhiều thành phần tham gia thu mua gây khó khăn cho việc quản lý, giá cả không ổn định...

Phát triển cây nhãn ghép là một trong những chủ trương lớn trong phát triển kinh tế của Sông Mã. Huyện đang phối hợp với các đơn vị tập trung xây dựng thương hiệu cho sản phẩm nhãn Sông Mã; tìm đầu ra ổn định cho quả nhãn và sản phẩm từ nhãn... huyện rất cần sự chung tay của các cấp, các ngành vào cuộc một cách thiết thực để sản phẩm nhãn Sông Mã được nhiều người biết đến, góp phần tăng thu nhập và hiệu quả kinh tế cho người trồng nhãn.