Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, hiện nay, sức ép cạnh tranh và yêu cầu của thị trường đối với hàng hóa nông sản ngày càng cao, hoạt động xuất khẩu nông sản gặp nhiều khó khăn; vì vậy, việc thay đổi phương thức kinh doanh, tiếp cận thị trường là điều tất yếu. Để làm được điều đó, tỉnh Sơn La chú trọng thu hút đầu tư cơ sở sơ chế, chế biến, xuất khẩu; triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao năng lực đơn vị thu, gom nông sản.

Năm 2022, giá trị nông sản, thực phẩm tham gia xuất khẩu của tỉnh Sơn La đạt trên 163 triệu USD, tăng 8,75% so với năm 2021. Các sản phẩm có sản lượng xuất khẩu lớn, gồm: Trên 9.000 tấn xoài; hơn 3.700 tấn nhãn; 4.500 tấn chuối; 10.700 tấn chè; 28.858 tấn cà phê và trên 91.000 tấn sắn, được đối tác đánh giá cao về chất lượng, mẫu mã. Tuy nhiên, giá trị và sức cạnh tranh trên thị trường của các sản phẩm nông sản tỉnh Sơn La chưa cao. Một trong những nguyên nhân được các doanh nghiệp, HTX chỉ ra là do phải đi thuê dịch vụ logistics, dẫn đến đội giá thành sản phẩm lên cao hơn so với sản phẩm cùng loại trên thị trường.

Bà Đỗ Thị Bích Châu, Phó Giám đốc Sở Công Thương, cho biết: Sơn La hiện có 55 doanh nghiệp hoạt động dịch vụ logistics nhưng quy mô rất nhỏ, loại hình dịch vụ đơn giản, chủ yếu là các hoạt động vận tải, chuyển phát hàng hóa đơn lẻ hoặc dịch vụ thuê kho, bãi. Còn các dịch vụ khác, như hỗ trợ bảo quản (kho lạnh, sấy nhiệt, chiếu xạ…), đóng gói, thủ tục hải quan, giao nhận… chưa có doanh nghiệp đầu tư kinh doanh.

Cả tỉnh mới có khoảng 30 kho lạnh, quy mô nhỏ, dung tích dưới 250 m3/kho, thực hiện bảo quản hàng hóa quả tươi; khoảng 2.500 cơ sở sấy quả tươi nhỏ lẻ, công suất 60.000 tấn quả tươi/niên vụ. Cơ sở đóng gói, mới có 25 cơ sở được cấp mã đóng gói quả tươi xuất khẩu Trung Quốc. Phần lớn các cơ sở trên là các HTX sản xuất, tự đặt hàng nhập bao bì để đóng sản phẩm thủ công, không phải các đơn vị logistics hay xuất khẩu chuyên nghiệp.

Ngoài ra, chưa có cơ sở chuyên sản xuất các vật liệu, sản phẩm phục vụ hoạt động bao trái, đóng gói, xuất khẩu, như: Thùng xốp, hộp, rành nhựa, túi bao trái... phải nhập từ các cơ sở sản xuất ngoài tỉnh. Do đó, chi phí dành các công đoạn trên còn tương đối lớn, chiếm 19 - 22% giá thành sản xuất của các sản phẩm trái cây xuất khẩu.

Bà Nguyễn Thị Dung, Phó Giám đốc HTX Nông nghiệp Ngọc Hoàng, xã Nà Bó, huyện Mai Sơn, chia sẻ: Từ đầu vụ đến nay, HTX xuất khẩu trên 500 tấn thanh long ruột đỏ sang thị trường Pháp, Italia, Đức, Hà Lan. Do thiếu kho lạnh, xe lạnh và nhà sơ chế, nên chi phí bảo quản, vận chuyển trái thanh long xuất khẩu gặp nhiều khó khăn. Đơn cử, lô hàng ngày 22/1/2022, xuất khẩu 2 tấn thanh long cho đối tác, HTX đã phải thuê 30 nhân công thực hiện đóng gói sản phẩm theo phương pháp thủ công, với giá 200.000 đồng/công; thuê kho lạnh tại thị trấn Hát Lót bảo quản 48 tiếng, hết 1,5 triệu đồng; thuê xe lạnh chở về sân bay Nội Bài hết 3 triệu đồng, đã làm đội giá 1 kg thanh long gần gấp đôi, từ 35.000 đồng/kg mua tại vườn lên 65.000 đồng/kg, khiến giảm sức cạnh tranh với sản phẩm cùng loại trên thị trường.

Định hướng tiếp tục mở rộng thị trường tiêu thụ thanh long, bà Nguyễn Thị Dung chia sẻ thêm: Hiện nay, HTX có 110 ha thanh long và liên kết với các hộ dân trên địa bàn huyện Mai Sơn, Thuận Châu 215 ha thanh long đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. HTX mong muốn cơ quan quản lý Nhà nước hỗ trợ HTX  kho lạnh và đặc biệt là nhà sơ chế được công nhận và có mã số là điều kiện mà đối tác yêu cầu.

Đồng quan điểm, ông Vũ Việt Thắng, Giám đốc Công ty cổ phần Phúc Sinh Sơn La, chỉ ra thêm: Hiện nay, Công ty chuyên về hoạt động thu mua, chế biến sâu cà phê. Vì trên địa bàn tỉnh chưa có doanh nghiệp phân tích, kiểm định chất lượng nông sản, mỗi năm, Công ty phải chi vài trăm triệu đồng gửi mẫu về kiểm định tận thành phố Hải Phòng; do không có nhà máy sản xuất bao bì đóng gói sản phẩm, Công ty phải vận chuyển cà phê vào tận Bình Dương để đóng gói… khiến chi phí dịch vụ logistics tăng cao, gây đội giá thành sản phẩm.

Từ những thực trạng nêu trên, tỉnh Sơn La đang rất quan tâm tới việc thúc đẩy phát triển logistics làm đòn bẩy cho hoạt động thương mại, tiêu thụ và xuất khẩu nông sản, góp phần tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm hàng hóa của tỉnh. Chỉ đạo các sở, ngành chức năng phối hợp với các đơn vị, địa phương tập huấn nâng cao nhận thức, năng lực quản trị - kinh doanh cho các doanh nghiệp, HTX, người lao động sản xuất, thu gom, sơ chế, chế biến hàng hóa xuất khẩu...

Hiện thực hóa mục tiêu đưa tỉnh Sơn La trở thành Trung tâm chế biến nông sản vùng Tây Bắc, tỉnh Sơn La tiếp tục mời gọi, cam kết tạo điều kiện thuận lợi thu hút doanh nghiệp đầu tư các nhà máy chế biến, bảo quản, kéo dài thời gian tham gia xuất khẩu; giảm áp lực tiêu thụ quả tươi; nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm. Phấn đấu giá trị hàng hóa tham gia xuất khẩu của tỉnh năm 2023 đạt 184 triệu USD, tăng 5,24% so với năm 2022.