Trong​ vòng hơn 6 tiếng gần như toàn bộ 400.000 tấn gạo đã được doanh nghiệp mở tờ khai xuất khẩu, tuy nhiên nhiều doanh nghiệp đã không kịp đăng ký. Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Nguyễn Văn Cẩn khẳng định không hề có chuyện trục lợi về chính sách xuất khẩu gạo.

Ảnh minh hoạ (Ảnh: thanhnien.vn)

Ngóng chính sách xuất khẩu nhưng “trở tay không kịp”

Điểm lại dòng sự kiện liên quan đến xuất khẩu gạo, chiều 24/3, Tổng cục Hải quan đã có văn bản hoả tốc yêu cầu cục hải quan các tỉnh, thành phố tạm dừng đăng ký, tiếp nhận và thông quan các lô hàng gạo các loại xuất khẩu dưới mọi hình thức, kể từ 0 giờ cùng ngày với lý giải: “Thực hiện kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại cuộc họp Thường trực Chính phủ về bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh tác động của dịch COVID-19”.

Vài giờ sau khi Tổng cục Hải quan ký công văn hỏa tốc nêu trên, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ký văn bản số 2101/BCT-XNK kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép kiểm tra lại lần nữa lượng tồn kho trong dân, lượng tồn kho trong các doanh nghiệp vì “trước những diễn biến phức tạp của dịch COVID-19, nhu cầu đối với một số chủng loại hàng hóa thiết yếu, trong đó có gạo, đang tăng nhanh trên toàn cầu. Bên cạnh nhu cầu thông thường mà các nước xuất khẩu có thể đáp ứng, đã xuất hiện nhu cầu dự trữ với số lượng lớn khiến cán cân cung cầu mất cân đối cục bộ, giá cả biến động mạnh, tiềm ẩn khả năng gây ra bất ổn xã hội”.

Đến ngày 11/4, Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh đã ký Quyết định số 1106/QĐ-BCT về Công bố hạn ngạch xuất khẩu đối với mặt hàng gạo trong tháng 4-2020 và chính thức có hiệu lực từ ngày 11/4. Cụ thể, áp dụng hạn ngạch xuất khẩu đối với mặt hàng gạo (mã HS 10.06) trong tháng 4/2020 là 400.000 tấn.

Cũng ngay trong ngày 11/4, Bộ Tài chính đã có văn bản gửi Bộ Công thương kiến nghị tạm dừng xuất khẩu gạo tẻ thường (cấp thấp) đến hết ngày 15/6 để đảm bảo mua đủ gạo dự trữ quốc gia theo Quyết định số 05/QĐ-TTg về kế hoạch giao chỉ tiêu dự trữ quốc gia năm 2020. Bộ Tài chính cũng đề nghị giao Tổng cục Hải quan thực hiện giám sát chặt việc xuất khẩu đối với gạo nếp, gạo đồ, gạo hữu cơ và gạo thơm; đồng thời giám sát việc dừng xuất khẩu gạo cấp thấp đến hết ngày 15/6.

Tuy nhiên, ngày 10/4, Văn phòng Chính phủ có thông báo kết luận của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại cuộc họp về xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán. Theo đó, Việt Nam sẽ xuất khẩu gạo trở lại và ngay trong tháng 4, sẽ thông quan khoảng 400.000 tấn. 

Tổng cục Hải quan đã chính thức thống kê trong thời gian từ 24 giờ ngày 11/4 đến 19 giờ ngày 12/4 đã có 40 doanh nghiệp đăng ký tờ khai xuất khẩu tại 13 Chi cục Hải quan với số lượng gạo đã đăng ký tờ khai xuất khâir là 399.999,73 tấn.

Nhiều doanh nghiệp khá bất ngờ và ở trong tình thế “tiến thoái lưỡng nan” vì không nhận được thông báo mở tờ khai của Tổng cục Hải quan. Đến khi biết thì đã hết hạn ngạch 400.000 tấn, trong khi hàng chục nghìn tấn gạo đang nằm chờ xuất khẩu tại cảng. 

Nhiều doanh nghiệp cho rằng việc Tổng cục Hải quan mở cổng khai trực tuyến lúc nửa đêm và rạng sáng đã kết thúc khiến nhiều doanh nghiệp mất cơ hội xuất khẩu. 

Tổng cục Hải quan nói gì?

Trước những thông tin trên, trao đổi với báo chí Tổng cục Trưởng Tổng cục Hải Quan Nguyễn Văn Cẩn khẳng định “Không có dấu hiệu hay là tác động tiêu cực của công chức hải quan, cơ quan hải quan.”.

Ông Nguyễn Văn Cẩn cho biết, hệ thống thông quan điện tử của hải quan Việt Nam do Chính phủ Nhật tài trợ và đã được thông quan tự động từ mấy năm nay, tất cả đăng ký tờ khai, thủ tục hải quan là được thực hiện 24/7 không có ngày nghỉ và doanh nghiệp khai mọi lúc, mọi nơi. 

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh và hạn hán, xâm nhập mặn theo thông báo tại văn bản số 2827/VPCP-KTTH ngày 10/4/2020 của Văn phòng Chính phủ, ngày 10/4/2020, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1106/QĐ-BCT công bố hạn ngạch xuất khẩu gạo trong tháng 4 năm 2020, Quyết định có hiệu lực kể từ 0h ngày 11/4/2020, trong đó có quy định về nguyên tắc quản lý: Thương nhân đăng ký tờ khai hải quan trước sẽ được trừ vào hạn ngạch xuất khẩu trước. Số lượng khai trên tờ khai hải quan đã đăng ký sẽ được trừ lùi vào số lượng được phép xuất khẩu trong tháng 4. 

“Đối chiếu với lại điều hành xuất khẩu gạo của Chính phủ, thực hiện quyết định của Bộ trưởng Công Thương thì 0 giờ ngày 12/4 hệ thống thông quan điện tử của Hải quan triển khai cho các doanh nghiệp tự động đăng ký tờ khai giống như là các hàng hóa khác nhưng chỉ khác là chỉ giới hạn trong vòng 400.000 tấn gạo theo hạn ngạch, khi hết thì hệ thống dừng lại. Theo đó, từ 0 giờ 12/4 đến 6 giờ 15 phút ngày 12/4 thì các doanh nghiệp đã đăng ký tờ khai trên hệ thống thể hiện là 399990 tấn, tức là còn dư 11 tấn. Do vậy là các doanh nghiệp đăng ký tờ khai lớn hơn 11 tấn thì đều bị hất ra”, Ông Cẩn cho biết. 

Ông Cẩn khẳng định, hệ thống cung cấp nhận có nghĩa là do hệ thống tự động và  không có tác động của công chức hải quan cũng như cơ quan hải quan. Tổng cục Hải quan cho biết sẽ cập nhật số liệu đăng ký xuất khẩu gạo theo hạn ngạch với định kỳ 60 phút/lần trên Cổng Thông tin điện tử hải quan (www.customs.gov.vn) để các doanh nghiệp và người dân kịp thời theo dõi, có kế hoạch sản xuất, kinh doanh phù hợp. 

Ở một diễn biến khác, ông Đỗ Việt Đức, Tổng cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước (Bộ Tài chính) cho biết, đến ngày 14/4, Tổng cục Dự trữ Nhà nước mới mua vào được 7.700 tấn gạo dự trữ, trong tổng số 190.000 tấn gạo dự trữ quốc gia năm 2020 theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ.

Ông Cẩn cho biết, quan điểm xem xét giữa bảo đảm an ninh lương thực và đảm bảo xuất khẩu thì Bộ Tài chính đã kiến nghị bằng văn bản với Bộ Công thương và Chính phủ là phải thu mua đủ lượng dự trữ để xuất khẩu để dự trữ quốc gia và không cho các doanh nghiệp mà đã trúng thầu dự trữ ở đây cụ thể là 28 doanh nghiệp là 179.000 tấn. Tuy nhiên, sau khi có chính sách xuất khẩu gạo trở lại thì nhiều doanh nghiệp đã hủy hợp đồng trúng thầu, đây là nguyên nhân Tổng cục Dự trữ không mua được đủ lượng gạo theo yêu cầu./.